توریسم، صنعتی با منافع سرشار یا خسارت‌های جبران ناپذیر؟!

  نگاه مطلق به صنعت توریسم به عنوان صنعتی با حداکثر سود اقتصادی در سال های اخیر، به دلیل عوارض منفی آن بر محوطه‌های تاریخی و منابع طبیعی مورد بازنگری قرار گرفته است.
 صنعت توریسم که اکنون در بسیاری از کشورهای جهان به یکی از منابع اصلی تولید درآمد و سود ناخالص ملی مبدل شده، به دلیل عوارض منفی آن بر محوطه ها ومنابع طبیعی از یک سو و تخریب در سایت های فرهنگی و تاریخی مورد بازنگری قرار گرفته است. اعلام سال تنوع زیستی و شعار توریسم و تنوع زیستی در سال 2010 شاید از جمله موارد این بازنگری است.
تورریسم به عنوان سفر کردن نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از نظر فرهنگی آثار مثبت و منفی بسیاری دارد که بخش های مختلفی را در زمینه های مختلف جامعه و اقتصاد درگیر می کند. بخش هایی که طیف وسیعی از تبلیغات و سرگرمی گرفته تا اقامتگا ها و رستوران ها و آثار طبیعی و تاریخی و فرهنگی را شامل می شود .
 طی سال های اخیر بیشترین توجهات متمرکز بر این مسئله بوده که گویی توریسم صنعتی است که تنها سودآوری مالی دارد و از عوارض منفی آن تا حد زیادی غفلت شده بود. اما اخیرا براثر تشدید روند تخریب منابع طبیعی دربیشتر مقاصد گردشگری،  به تدریج جنبه های منفی و غیر اقتصادی این صنعت گسترده و سوداور آشکار تر شده واکنون بررسی های بیشتر و تجربه سال های اخیر عوارض منفی آن را نه تنها در طبیعت بلکه در محوطه های فرهنگی و میراث جهانی نشان داده که در سال های اخیر توجه کارشناسان بسیاری را به خود جلب کرده است.
 
صنعت توریسم در آغاز و در بسیاری از کشورها وابستگی شدیدی به خرید توسط گردشگران داشت بنابراین توسعه توریسم اغلب به عنوان استراتژی فعالی برای ارتقای روابط مالی و تجاری در سطح منطقه ای و صدور کالا و خدمات تلقی می شد.
 در مرحله بعد ایجاد اشتغال برای مردم در هتل ها ، رستوران ها و سایر خدمات وابسته سبب شد که بیش از گذشته توجه کشورها به توسعه توریسم جلب شود .اما اکنون با گذشت دو دهه از رشد مداوم صنعت گردشگری در جهان به نظر می رسد که اطمینان به سودهای اقتصادی این صنعت به شدت کاهش یافته است. 
 به هرحال توریسم صنعتی است که به دلایل گوناگون سبب تخریب و تنزل منابع طبیعی می شود. ساخت و سازها، آلودگی و تخریب در جنگل ها و محوطه های طبیعی از مهم ترین این موارد هستند.
 
اما اخیرا مشکل حادی نیز در زمینه میراث فرهنگی توجه عموم کارشناسان و دست اندرکاران توریسم جهانی را بخود جلب کرده است. صرف نظر از این که ازدحام جمعیت توریست وافزایش آلودگی ها سبب ازار سکنه محلی میشود هم اکنون روشن شده است که توریسم سبب تخریب آثار و مواهب فرهنگی نیز می شود.
این تخریب به دلایل بسیار از جمله تجاری کردن ونگرش تجاری و منفعت طلبانه به میراث و گنجینه های فرهنگی و طبیعی رخ می دهد و این به نوبه خود سبب افزایش خسارت های مستقیم به آثار شاخص فرهنگی نظیر آلودگی هوا، ایجاد نقش و نگار و زخم و تخریب های عمدی و غیر عمدی در آثار وبناها و نیز آلودگی ناشی از زباله ها، ایجاد سرو صدای زیاد و در نهایت بروز نوعی وندالیسم رخ می دهد.
اکنون کاملا روشن است که علت اصلی همه این مخاطرات، حجم انبوه و مدیریت نشده تعداد توریست ها در محوطه های فرهنگی،  فقدان آموزش و فرهنگ سفر و نیزو ناتوانی  در مدیریت صحیح و تامین امکانات لازم برای حفاظت از آثار فرهنگی و طبیعی است.
مخاطرات ناشی از ترافیک سنگین توریست‌ها را در صومعه «سیستن»واتیکان می توان نمونه بارزی در این زمینه دانست که اخیرا این اثر مهم جهانی را در وضعیت تعطیل قرار داده است.  این اثر که به دلیل آثار مشهور میکل آنژ ونیز نقاشی و تزیینات دیواری به جامانده از دیگر استادان بزرگ عصر رنسانس، شهرت جهانی دارد، مشخصا به دلیل ازدحام توریست  در معرض خطر تخریب قرار  گرفته است. 
 به گفته «آنتونیو پائولوچی»مدیر کل موزه های واتیکان، جمعیت بسیار زیاد، تغییرات آب و هوایی و دود چالش‌هایی هستند که برای حفاظت از این اثر تاریخی باید مورد توجه قرار بگیرند.این خطر عمدتا ناشی از انتشار غبار و رطوبت و گرمایی  است که بیشتر براثر حضور انبوه  سالانه 4 میلیون توریست در این اثر مهم جهانی ایجاد شده است.
به گفته پائولوچی جمعیت بسیار زیاد انسان های حاضر در محوطه فشار زیادی است که مستلزم اعمال تدابیر وتلاش های جدی تری برای کسب اطمینان از کارامدی روش های حفاظتی موجود است. 
 وی با تاکید بر ضرورت حفظ این اثر برای نسل های آینده اظهار داشت که کاهش تعداد توریست های مجاز برای بازدید از اثر و اعمال برخی محدودیت ها از راه حل هایی است که باید مورد نظر قرار بگیرد.
این نمونه در دیگر کشورها و محوطه های فرهنگی و طبیعی نیز مکرر رخ داده است. درسال های اخیر روشن شده است که توریست ها اغلب به سنت ها و فرهنگ های سنتی احترام کافی قایل نمی شوند. این مسئله ای ناخوشایند اما حقیقتی غیر قابل انکار است.
دریک نگاه کلی توریسم منافع سرشاراقتصادی برای بیشتر کشورهای توسعه یافته جهان داشته است اما این صنعت درکشورهای در حال توسعه به ویژه به دلیل فقدان آموزش کافی ونبود فرهنگ سفر و گردشگری به صنعتی مخرب و گاه حتی زیان آور مبدل شده است. زیانی که منافع اقتصادی حاصل از توسعه این صنعت را مورد تردید های جدی قرار داده و بازنگری در این نگرش را الزامی کرده است.
منبع: خبرگزاری میراث فرهنگی